
Windy paternoster, znane też jako dźwigi okrężne lub windy paciorkowe, to fascynujące zabytki techniki. W Polsce można je spotkać w kilku miejscach, głównie na południu kraju. Te unikalne konstrukcje, popularne w pierwszej połowie XX wieku, wciąż działają w niektórych budynkach użyteczności publicznej.
Obecnie w Polsce funkcjonuje zaledwie kilka wind paternoster. Najbardziej znane znajdują się w Urzędzie Wojewódzkim w Katowicach i Opolu. Warto zaznaczyć, że w Opolu działają aż dwie takie windy – jedna w urzędzie wojewódzkim, a druga w komendzie wojewódzkiej policji.
Windy paciorkowe są rzadkością nie tylko w Polsce, ale i w całej Europie. Ze względu na swój historyczny charakter, często wpisuje się je na listę zabytków. To sprawia, że stają się one nie tylko praktycznymi urządzeniami, ale i atrakcjami turystycznymi.
Co to jest winda paternoster i jak działa?
Winda paternoster, znana też jako dźwig okrężny, to unikalne urządzenie transportowe. Działa na zasadzie przenośnika kubełkowego, oferując ciągły ruch bez zatrzymywania się na piętrach.
Zasada działania dźwigu okrężnego
Dźwig okrężny składa się z szeregu kabin dwuosobowych, połączonych w zamkniętą pętlę. Kabiny poruszają się w górę po jednej stronie szybu, a w dół po drugiej. Pasażerowie wchodzą i wychodzą z kabin w ruchu, co wymaga pewnej zręczności.
Historia powstania pierwszych wind paternoster
Pierwsze windy paternoster pojawiły się w Londynie w 1876 roku. Nazwa „paternoster” pochodzi od łacińskiego „Ojcze Nasz” i nawiązuje do sznura modlitewnego. Windy te zyskały popularność do lat 50. XX wieku, głównie w budynkach użyteczności publicznej.
Charakterystyka techniczna i prędkość poruszania się
Przenośnik kubełkowy typu paternoster porusza się z prędkością 0,30-0,45 m/s. Ruch ciągły umożliwia szybki transport między piętrami. Kabiny dwuosobowe są otwarte, co ułatwia wsiadanie i wysiadanie. Prosty mechanizm sprawia, że instalacja dźwigu okrężnego jest stosunkowo tania.
- Prędkość: 0,30-0,45 m/s
- Pojemność: kabiny dwuosobowe
- Typ ruchu: ciągły, bez zatrzymywania
Gdzie są windy paternoster w Polsce?
Windy paternoster to rzadkość w naszym kraju. Mimo to wciąż możesz je znaleźć w kilku miejscach. Ich obecność budzi zainteresowanie nie tylko wśród Polaków, ale także zagranicznych gości.
Działające windy paciorkowe w polskich miastach
Jedna z najbardziej znanych wind paternoster znajduje się w gmachu Sejmu Śląskiego w Katowicach. Zrobiła ona duże wrażenie na konsulu USA w Krakowie, który podzielił się swoim zachwytem w mediach społecznościowych. Urząd Wojewódzki w Opolu również może pochwalić się takim dźwigiem. To miasto jest wyjątkowe, bo posiada aż dwie windy tego typu.
Nieistniejące już historyczne instalacje
Kiedyś windy paternoster można było spotkać w wielu polskich miastach. Niestety, większość z nich została zdemontowana ze względów bezpieczeństwa. Warto pamiętać, że te dźwigi, choć wydajne, nie były dostępne dla osób niepełnosprawnych.
Lokalizacje w budynkach użyteczności publicznej
Windy paternoster najczęściej znajdują się w budynkach administracji publicznej. Poza wspomnianym Sejmem Śląskim i Urzędem Wojewódzkim w Opolu, taki dźwig działa również w Komendzie Wojewódzkiej Policji w Opolu. We Wrocławiu windę paciorkową można zobaczyć w budynku banku przy Rynku. Ciekawostką jest, że podobna winda, licząca około 50 lat, działa w zakładach Bumar-Łabędy.
Zabytkowa winda paternoster w Katowicach
W samym sercu Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach kryje się prawdziwy skarb techniki – zabytkowa winda paternoster. Ta unikatowa konstrukcja, działająca nieprzerwanie od 1929 roku, stanowi symbol miasta i ważny element dziedzictwa regionu.
Historia windy w Śląskim Urzędzie Wojewódzkim
Winda paciorkowa w gmachu Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego powstała wraz z budynkiem w 1929 roku. Przez lata służyła pracownikom i gościom urzędu, stając się nieodłącznym elementem codziennego życia instytucji. W 1980 roku przeszła modernizację, która zmieniła jej oryginalny wygląd.
Szczegóły techniczne i konstrukcyjne
Winda paternoster w katowickim urzędzie posiada 14 kabin, mieszczących po dwie osoby każda. Porusza się ona w dwóch kierunkach jednocześnie – z jednej strony w górę, z drugiej w dół. To sprawia, że jest nie tylko funkcjonalna, ale i fascynująca dla użytkowników.
Aktualny remont i modernizacja
Obecnie trwa pierwszy od 1980 roku generalny remont windy. Śląski Urząd Wojewódzki zdecydował się na odtworzenie oryginalnych kabin, prawdopodobnie mahoniowych. Koszt renowacji wynosi blisko 990 tysięcy złotych. Prace obejmują naprawę mechanizmu, szybu oraz wymianę wszystkich kabin. Planowane zakończenie remontu to koniec 2024 roku.
Celem modernizacji jest zachowanie tego wyjątkowego zabytku techniki dla przyszłych pokoleń. Po remoncie winda ma odzyskać swój pierwotny wygląd, stając się jeszcze większą atrakcją dla odwiedzających Śląski Urząd Wojewódzki.
Bezpieczeństwo użytkowania wind paternoster
Windy paternoster, mimo swojej unikatowości, budzą obawy o bezpieczeństwo. W wielu krajach zakazano ich stosowania ze względu na wysoką wypadkowość. Urząd Dozoru Technicznego w Polsce uznaje je jednak za bezpieczne, pod warunkiem przestrzegania zasad użytkowania.
Podczas remontów wind paternoster wprowadza się nowoczesne systemy bezpieczeństwa. Przykładem jest modernizacja systemów bezpieczeństwa w Katowicach, gdzie zainstalowano kurtyny wodne podpięte do systemu przeciwpożarowego. Takie rozwiązania znacznie zmniejszają ryzyko wypadków.
Wyzwaniem pozostaje dostęp dla osób z niepełnosprawnością. Windy paternoster nie są przystosowane do ich potrzeb, co ogranicza możliwość korzystania z tych zabytkowych urządzeń. Trwają prace nad rozwiązaniami, które poprawią dostępność, zachowując jednocześnie historyczny charakter wind.
- Regularne przeglądy techniczne
- Szkolenia dla użytkowników
- Ograniczenie prędkości ruchu kabin
- Montaż czujników wykrywających przeszkody
Bezpieczeństwo użytkowania wind paternoster wymaga ciągłego doskonalenia. Połączenie nowoczesnych rozwiązań z zachowaniem historycznego charakteru to klucz do bezpiecznego korzystania z tych unikatowych urządzeń.
Unikatowość wind paternoster w skali europejskiej
Windy paternoster to prawdziwe zabytki techniki, które stanowią cenne dziedzictwo przemysłowe XX wieku. Te niezwykłe urządzenia były popularne w pierwszej połowie ubiegłego stulecia, przewożąc więcej pasażerów niż standardowe dźwigi w kontynentalnej Europie. Dziś są one rzadkością nie tylko w Polsce, ale i w całej Europie.
Występowanie w innych krajach
Windy paternoster można spotkać w kilku europejskich krajach. Znajdziesz je m.in. w Czechach, Niemczech, Austrii i Finlandii. W Polsce działa obecnie zaledwie kilka takich dźwigów – dwa w Opolu, jeden we Wrocławiu i oczywiście słynna winda w Katowicach. Według Urzędu Dozoru Technicznego, w naszym kraju wciąż funkcjonuje około 350 wind zainstalowanych między 1900 a 1945 rokiem.
Znaczenie historyczne i kulturowe
Windy paternoster to nie tylko ciekawostka techniczna, ale też ważny element architektury XX wieku. Ich obecność w budynkach publicznych często staje się atrakcją turystyczną. Wiele miast podejmuje wysiłki, aby zachować te unikalne urządzenia jako świadectwo rozwoju techniki. Przykładem jest trwający remont windy w Katowicach, która działa od 1929 roku. Koszt renowacji sięga miliona złotych i obejmuje naprawę mechanizmu, konserwację szybu oraz wymianę wszystkich 14 kabin. Projekt ten pokazuje, jak ważne jest dbanie o nasze dziedzictwo przemysłowe.
Proces konserwacji i utrzymania dźwigów okrężnych
Utrzymanie wind paternoster to skomplikowane zadanie, wymagające specjalistycznej wiedzy i znacznych nakładów finansowych. W Polsce działa około 350 wind zainstalowanych przed 1945 rokiem, w tym kilka dźwigów okrężnych. Konserwacja zabytków techniki tego typu musi uwzględniać zarówno zachowanie ich historycznego charakteru, jak i dostosowanie do współczesnych norm bezpieczeństwa.
Wymagania techniczne i prawne
Modernizacja wind paternoster wymaga ścisłej współpracy z konserwatorami zabytków i specjalistami od urządzeń dźwigowych. Przepisy bezpieczeństwa są tu kluczowe, zwłaszcza że według Informacyjnej Agencji Radiowej aż 35 tysięcy wind w Polsce stanowi zagrożenie. Dla wind okrężnych, które były popularne w pierwszej połowie XX wieku, dostosowanie do obecnych standardów jest szczególnie wymagające.
Koszty utrzymania i modernizacji
Koszty utrzymania wind paternoster są znacznie wyższe niż w przypadku standardowych dźwigów. Przykładowo, renowacja windy w Śląskim Urzędzie Wojewódzkim w Katowicach, działającej nieprzerwanie od 1929 roku, ma kosztować prawie milion złotych. To pokazuje skalę wyzwań finansowych, przed którymi stoją właściciele budynków z takimi zabytkowymi urządzeniami.